Τα fake news ΔΕΝ είναι αθώα. Ακόμα και η ελάχιστη ψευδής πληροφορία δημιουργεί πρόβλημα στο γεγονός ότι αποδεχόμαστε η κοινωνία μας να προσπερνά τα απλά «ψέματα» που σιγά σιγά μπορεί να γιγαντώνονται και να μας αφήνουν απαθείς.
Μότο μας: Είδες fake news? Μην την πατάς, κυνήγησέ το.
Αναφορικά με τα στοιχεία τα οποία ήδη συζητήσαμε και αφορούν τις ψευδείς ειδήσεις. Χωρίσαμε τα στοιχεία αυτά σε 7 σημαντικές ενότητες ώστε να μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα πως τα εντοπίζουμε στις ειδήσεις. Με αυτό τον τρόπο βοηθάμε τα παιδιά να δημιουργήσουν επιχειρήματα. Με αυτό τον τρόπο θα καταλάβουν σιγά-σιγά τι ακριβώς είναι τα στοιχεία τα οποία πρέπει να προσέχουν περισσότερο.
Χαρακτηριστικά
Συγκεκριμένα ξεκινάμε από τα χαρακτηριστικά που διακρίνουμε σε ψευδείς ειδήσεις
- Πομπώδεις τίτλοι
- Ορθογραφικά και συντακτικά λάθη
- Απίστευτοι χαρακτηρισμοί που δεν ακολουθούνται από ατράνταχτες αποδείξεις
- Αυτόματες μεταφράσεις κειμένων
- Μη λειτουργικά / Ανενεργά Links
Είναι στοιχεία τα οποία είτε κατά μόνας είτε συνδυαστικά τα βρίσκουμε σε ψευδείς ειδήσεις. Στεκόμαστε στο γεγονός της ενημέρωσης και της είδησης και των στοιχείων που πρέπει να έχει μια ορθή είδηση. Τονίζουμε το γεγονός ότι η αναφορά σε αδιάσειστα στοιχεία (π.χ. έρευνες) πρέπει να ακολουθούνται και με τις αντίστοιχες λεπτομέρειες που αποδεικνύουν τη δύναμη των στοιχείων αυτών.
Ανάγνωση πληροφορίας
Συνεχίζουμε με το ζήτημα της ανάγνωσης της πληροφορίας. Επαναλάβαμε, με παραδείγματα, και μπορούμε να το μεταφέρουμε και στους μαθητές, πως η πληροφορία που παράγεται είναι τόσο μεγάλη που
- ΔΕΝ μπορούμε να την παρακολουθήσουμε
- ΔΕΝ πρέπει να μας δημιουργεί άγχος το γεγονός ότι δε μπορούμε να την παρακολουθήσουμε
- Ο κόσμος μας δεν είναι το διαδίκτυο, είναι μόνο ένα μέρος της ζωής μας
Για παράδειγμα
- Μέσα σε 20 δευτερόλεπτα όλη η Καλαμάτα κάνει ένα POST στο Facebook
- Μέσα σε 20 δευτερόλεπτα όλη η Μεσσηνία ανεβάζει 2 φωτογραφιές στο Instagram
- Μέσα σε 20 δευτερόλεπτα προστίθενται 3 ώρες από βίντεο στο Youtube
Μιας και το Διαδίκτυο περικλείει όλο τον κόσμο θα πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι αδύνατον να ξέρουμε τι συμβαίνει σε όλο τον κόσμο ανά πάσα στιγμή και δεν υπάρχει καμία ανάγκη να το ξέρουμε.
Συνεπώς, σε όση πληροφορία μπορούμε να έχουμε στη διάθεσή μας, ή ακόμα καλύτερα στον ελεύθερο χρόνο που έχουμε για να διαθέσουμε σε κάποια πληροφορία συμπεριφερόμαστε με σοβαρότητα. Διαβάζουμε το σύνολο ενός άρθρου, διαβάζουμε το σύνολο μιας ανάρτησης, ακούμε ολόκληρα τα ηχητικά ντοκουμέντα ή τα βίντεο και κοιτάζουμε προσεκτικά για τυχόν παραποιήσεις σε φωτογραφίες.
Εγκυρότητα
Ακολουθεί το θέμα που αφορά την εγκυρότητα κάποιου μέσου. Με δεδομένο πως ο καθένας (πραγματικά) έχει τη δυνατότητα να «στήσει» ένα διαδικτυακό ενημερωτικό τόπο και να αναρτά ελεύθερα ειδήσεις (χωρίς για παράδειγμα να είναι γραμμένος σε κανένα επίσημο όργανο όπως η ΕΣΗΕΑ) αυτό σημαίνει πως το θέμα της εγκυρότητας γίνεται πολύ σοβαρό.
Αν διαβάσουμε μία είδηση σε μια ιστοσελίδα, ή στο προφίλ ενός ανθρώπου στο facebook θα πρέπει να αναζητήσουμε επιπλέον πληροφορίες όπως:
- Ποια είναι η θεματολογία της ιστοσελίδας σαν σύνολο;
- Αυτός που γράφει το άρθρο, είναι υπαρκτό πρόσωπο; Είναι κάποιος δημοσιογράφος; Υπογράφει επώνυμα τα κείμενα;
- Οι πηγές οι οποίες αναφέρονται (αν γίνεται αναπαραγωγή είδησης) είναι έγκυρες και αξιόπιστες;
Το θέμα της εγκυρότητας τείνει να γίνει ένα θέμα του ποιος κατέχει την πραγματική αλήθεια στον κόσμο του διαδικτύου. Ωστόσο όπως και στον πραγματικό κόσμο, δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τον καθένα που διατείνεται πως γνωρίζει τη μοναδική αλήθεια, αντίθετα πρέπει να ελέγχουμε τα στοιχεία που μας παρουσιάζονται.
Ημερομηνία / Χρόνος
Παρουσιάζεται συχνά το φαινόμενο κάποια άρθρα να αναπαράγονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Αυτό συμβαίνει πολύ συχνά και από πολλές ιστοσελίδες (έγκυρες και μη) καθώς όλες οι ιστοσελίδες μπαίνουν στην «παγίδα» της βέλτιστης εμφάνισης στις μηχανές αναζήτησης, όπου η συχνή εναλλαγή περιεχομένου τείνει να κάνει τις ιστοσελίδες στο διαδίκτυο να έχουν ισχυρότερη παρουσία.
Προσέχουμε πάντοτε την ημερομηνία που έχει γραφτεί ένα άρθρο ή μία ανάρτηση. Ακόμα και αν είναι λίγων ημερών παλαιά, μπορεί να έχει πληροφορίες που είτε πλέον δεν ισχύουν, είτε έχουν αλλάξει άρδην. Ο όγκος της πληροφορίας που μας βομβαρδίζει είναι τέτοιος που είναι πολύ συχνό το φαινόμενο να ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι με πληροφορία ακόμα και λίγων ημερών παλιά.
Αντίστοιχα υπάρχουν άρθρα «κονσέρβες» τα οποία ανά τακτά χρονικά διαστήματα επανεμφανίζονται και κάνουν το γύρο του διαδικτύου. Ακόμα και οι περιπτώσεις «αθώων» άρθρων είναι επιζήμιες γιατί όπως προαναφέραμε δημιουργούν το πρόβλημα της προσαρμογής σε μια πραγματικότητα όπου τα αθώα ψέματα δεν είναι ενοχλητικά.
Φάρσα / Σάτιρα
Η σάτιρα ήταν ακόμα και από τα αρχαία χρόνια κομμάτι της καθημερινότητας. Θεωρούμε πως είναι στοιχείο υγιούς πολιτισμού το να υπάρχει σάτιρα. Συνεπώς, πάντοτε όταν διαβάζουμε ένα άρθρο ελέγχουμε αν πρόκειται για φάρσα (σύνηθες για πρωταπριλιά) ή για σάτιρα. Οι σοβαροί δικτυακοί τόποι που έχουν φτιαχτεί για να κάνουν σάτιρα, το αναφέρουν ρητά πως πρόκειται για «σατιρικές» ενημερωτικές σελίδες.
Η ύπαρξη της σάτιρας είναι στοιχείο του πολιτισμού μας. Θα πρέπει να μάθουμε να τη διακρίνουμε και να μπορούμε ιδανικά να καταλάβουμε και το νόημα ύπαρξής της.
Οι ειδικοί
Ζούμε σε μία χώρα με σχετικά μεγάλο αριθμό ανθρώπων που έχουν εισαχθεί και ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αντίστοιχα, πληθώρα ανθρώπων έχουν ακολουθήσει κάποιο τεχνικό επάγγελμα και έχουν αποκτήσει γνώση και εμπειρία πάνω σε αυτό.
Ένας άνθρωπος είναι πολύ λογικό να έχει αποκτήσει εξειδίκευση και να έχει εμπειρία πάνω σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, πράγμα υγιές και θεμιτό.
Η εξειδίκευση και η γνώση έχουν προκύψει είτε από πολλά χρόνια μαθητείας, είτε από πολλά χρόνια εργασίας, είτε από πολλά χρόνια σπουδών, διαβάσματος, διαγωνιστικών και πρακτικών διαδικασιών.
Αυτό που θα πρέπει να κατανοήσουμε είναι πως για τα διάφορα θέματα υπάρχουν οι ειδικοί.
Οφείλουμε να έχουμε εμπιστοσύνη στους ανθρώπους που είναι ειδικοί πάνω σε ένα θέμα.
Κάθε φορά που μας δημιουργείται μια απορία πάνω σε ένα ζήτημα τότε θα πρέπει να απευθυνθούμε στους ειδικούς. Προσοχή! Όχι στους κατά δήλωση ειδικούς αλλά πραγματικά σε αυτούς τους ανθρώπους που έχουν γνώση, εργασία και εμπειρία πάνω σε ένα θέμα.
Ο εκπαιδευτικός δε, είναι μια «ειδική» κατηγορία ειδικού. Είναι ο ειδικός που μπορεί να ανακαλύπτει και να μεταδίδει τη γνώση. Είναι ο άνθρωπος που μπορεί να αναζητήσει, να διαβάσει και να βρει απαντήσεις σε κάποιες εξειδικευμένες ερωτήσεις και, κυρίως, μιας και ένας εκπαιδευτικός έχει ολοκληρώσει μια διαδικασία γνώσης και είναι επιστήμονας, ξέρει πολύ καλά ποιος είναι ειδικός σε κάποιο θέμα.
Θα πρέπει να προσπαθήσουμε να (από)δείξουμε στους μαθητές πως μια και ένας επιστήμονας, μία και ένα ειδικός, μία και ένα χειρώνακτας, μία και ένας τεχνίτης, μία δασκάλα και ένας δάσκαλος έχει πολεμήσει πολύ για τη γνώση που έχει, και ως ειδικός μπορεί να εκφέρει πιο ολοκληρωμένη άποψη για ένα θέμα.
Εμπιστευόμαστε τους ειδικούς, εμπιστευόμαστε την επιστήμη!
Κριτική Σκέψη
Το σημαντικότερο ζήτημα μέσα από όλη τη διαδικασία που ακολουθούμε είναι να βοηθήσουμε τους νέους μαθητές (αλλά και τους γονείς και κηδεμόνες) να αποκτήσουν κριτική σκέψη.
Δεν επιθυμούμε τα παιδιά να φτάσουν στο άλλο άκρο, αυτό της συνωμοσιολογίας και της πλήρους αμφισβήτησης των πάντων. Η εφηβεία και το νέο της ηλικίας θα τους δώσει την αίσθηση της αμφισβήτησης και της αναζήτησης.
Αυτό που θα πρέπει να βοηθήσουμε τα παιδιά να πράξουν είναι να μάθουν να αναζητούν την πληροφορία που έχει προαναφερθεί, να μπορούν δηλαδή να αναγνωρίσουν τουλάχιστον τα πιο απλά από τα fake news και να μπορούν να καταγράψουν επιχειρήματα για τους λόγους που θεωρούν ότι κάτι πιθανά να μην είναι αληθές.
Αυτός είναι και ο ουσιαστικός σκοπός του προγράμματος όπου θα προσπαθήσουμε μέσα από παραδείγματα να επιτύχουμε αυτό το στόχο.
Κλείνοντας, θα πρέπει πάντοτε να έχουμε στο μυαλό μας το πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος μας στη διαμόρφωση των αυριανών πολιτών αυτού του κόσμου. Δε μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια θεωρώντας ότι τα παιδιά είναι “προστατευμένα” ή να θεωρούμε ότι δεν πρέπει να περάσει μέσα από τη διαδικασία του σχολείου η κοινωνική διάσταση του διαδικτύου. Εμείς είμαστε αυτοί που θα πρέπει να πρωτοπορήσουμε, δείχνοντας στα παιδιά ασφαλείς δρόμους.